καλένδες

Η πρώτη ημέρα κάθε μήνα στην αρχαία Ρώμη, που πήρε την ονομασία της εξαιτίας μιας τελετουργικής διακήρυξης (calatio), η οποία γινόταν την ημέρα αυτή. Η τελετή αυτή είχε την προέλευσή της σε χρόνους παλαιότερους από τη δημιουργία ενός ηλιακού ημερολογίου με σταθερούς μήνες, όταν δηλαδή ακόμα ο μήνας αντιστοιχούσε με μια περίοδο περιφοράς της σελήνης γύρω από τη Γη (σεληνιακός μήνας) και η αρχή του υπολογιζόταν με τη νέα Σελήνη. Εκείνη την ημέρα ο ελάσσων ποντίφηξ, δηλαδή εκείνος που έγινε τελευταίο μέλος του ιερατικού κολεγίου των ποντιφήκων, ανέβαινε στο Καπιτώλιο στην Curia Calabra, και ανακοίνωνε πόσες ημέρες υπολείπονταν έως το πρώτο τέταρτο της Σελήνης (τις νόνες) και επομένως πόσες υπολείπονταν έως την πανσέληνο (τις ειδούς). Οι κ. όπως και οι νόνες και οι ειδοί διατηρήθηκαν ακόμα και όταν οι μήνες δεν ορίζονταν με βάση τις φάσεις της Σελήνης και χρησίμευσαν ως σταθερά σημεία για τον αναδρομικό υπολογισμό των ημερών.

* * *

οι (AM καλένδαι και καλάνδαι)

νεοελλ.

φρ. (για κάθε πράγμα που αναβάλλεται διαρκώς)

«στις ελληνικές καλένδες» — σε ημερομηνία που δεν θα έρθει ποτέ, επειδή οι Έλληνες δεν είχαν καλένδες στο ημερολόγιό τους || (μσν.-αρχ.) στο ρωμαϊκό ημερολόγιο, η πρώτη μέρα κάθε μήνα, πρωτομηνιά, νουμηνία, νέα σελήνη.

[ΕΤΥΜΟΛ. < λατ. calendae «νουμηνία»].